Muş İlçeleri
Bulanık
Bulanık ilçesi 1927 yılında Muş’ un il olması sebebi ile Muş’ a bağlı ilçe olmuştur. Eski ismi Kop olup daha sonra Bulanık olarak değiştirilmiştir. İlçemiz Muş İlinin en büyük ilçesidir. Bulanık ve çevresi tarihi M.Ö. 3000 li yıllara kadar uzanan oldukça eski bir yerleşim alanıdır. M.Ö. 2500-3000 yıllarında Bulanık ve çevresinde NOBİ’ ler yaşamış ve bu yörede GOBİN adlı bir kasaba kurmuşlardır, daha sonra bölgeye URARTULAR hakim olmuşlardır. Bilahare 1071 Malazgirt Zaferine kadar bölgede Bizans hakimiyeti yaşanmıştır. Büyük Selçuklu İmparatorluğunun parçalanmasından sonra 1555 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Muş’ un Akkoyunlulardan alınmasına kadar bölge Akkoyunluların hakimiyeti altında kalmıştır. Bulanık 1884 yılında Muş Sancağına,Bitlis Vilayetine bağlanmıştır. 1927 Yılında Muş’un İl olması İtibarı ile Muş’a bağlı ilçe olmuştur. Bulanık ilçesi 1. Dünya savaşında bir süre Rus işgalinde kalmış, 6 Nisan 1918’de işgalden kurtulmuştur.Bulanık halkının geçim kaynağı bitkisel üretim ve hayvancılıktır. 105.855 hektar tarıma elverişli alanda genellikle buğday, arpa, mercimek, ay çekirdeği, yemlik bitkiler ve son yıllarda artarak devam eden şeker pancarı üretimi yapılmaktadır. Ayrıca bu 105.855 hektar arazinin 700 hektarı yayla (Hayat, Kazım, Orta Yayla) 17.885 hektarı çayır alanı, 24 hektarı Bağ- Bahçe alanı 45 hektarı ihtiyaç dahilinde sebzecilik alanında kullanılmaktadır. Hayvancılık son yıllarda fazla gelişmemiş olup, sığır ve koyun yetiştirilir. Kışları büyük illere sezonluk çalışmalar için gidip gelenler de mevcuttur. 1950’ li yıllardan sonra bölgenin yapısına bağlı olarak gelip buralara yerleşen göçmenler, tamamen olmasa da Bulanık’ tan eğitim ve iyi yaşam koşulları nedeniyle göç etmişlerdir. Bir kısmı ise yine Bulanık’ ta kalmıştır.
Hasköy
İlçe halkı Osmanlı İmparatorluğu döneminde Irak’tan göç ederek Batman İli Sason İlçesi ve Bitlis İli Mutki İlçesi üzerinden gelip İlçemize yerleşmiştir. Hasköy Merkezi ve köylerinde Bidri, Sason, Huyti, Çıklo, Şeygo ve Mutki aşiretlerine mensup kişilerden oluşmaktadır. İlçenin geneli şafi mezhebi olup, genel olarak gelenek, görenek, örf, adet ve ananeler sürdürülmektedir. Hasköy orta büyüklükte bir köy iken; 1968 yılında Belediye teşkilatı kurulmuş, 19.06.1987 tarih ve 3392 Sayılı Kanunla İlçe statüsüne kavuşmuştur. Batısında Muş İl merkezi, kuzeyinde Korkut İlçesi, doğusunda Bitlis İli Güroymak İlçesi, güneyinde yine Bitlis İli Mutki İlçesi bulunmakta olup, toplam yüzölçümü 227 Km2.dir. Arazi yapısı bakımından Muş ovası ve Karaçavuş dağları olarak ikiye ayrılır. İlçe arazisinin büyük bölümünü Muş ovası oluşturmaktadır. Ortalama yükseklik ovada 1.300 metre civarında olup, dağlık kesiminde rakım 2.200 metreye kadar yükselmektedir. İklim yapısı itibariyle karasal iklim hüküm sürmekte, kışları çok soğuk ve kar yağışlı, yazları ise sıcak ve kurak geçmektedir.
Korkut
Muş Ovasında insan yerleşimleri günümüzden yaklaşık 10.000 yıl öncesine gitmektedir. Korkut kasabasına eski adını veren höyük yeterince incelenmemiş olmakla birlikte en azından Eski Bronz Çağına (MÖ 3000 dolayı) tarihlenebilir. MÖ 9. yüzyılda bölge bir süre Van merkezli Urartu devletinin hakimiyeti altına girmiştir.
Muş Ovasına egemen olan Taron beyliği (veya krallığı) 4. yüzyıl ortalarından 9. yüzyıl başlarına dek Ermeni Mamikonyan (veya Mamigonyan) hanedanının yönetiminde bulunmuş, 825 yılı dolayında ise yine bir başka Ermeni bey sülalesi olan Bagratlıların (Pakraduni'lerin) egemenliğine geçmiştir. Til kasabasının bugünkü önemini söz konusu ikinci beylik döneminde kazandığı anlaşılmaktadır. 967 yılında Bizans İmparatorluğu Taron krallığının varlığına son vererek bölgede merkezi yönetimi kurmuş, bu tarihten yaklaşık yüz yıl sonra Alparslan’ın komutanlarından Seyit İbrahim Türk egemenliğini tesis etmiştir.
Kasabanın eski adı olan "Til" ilk kez 11. yüzyıl ortalarında Ermeni tarihçi Stepanos Asoğik'in vekâyinamesinde kayda geçirilmiştir. Asoğik'in ifadesine göre 867 yılında Bizans imparatoru seçilen Ermeni kökenli I. Vasil (Basileios) aslen Til köylü idi. Esasen Aramice (yani Süryanice) bir sözcük olan Til, "höyük, insan yapımı tepe, tümülüs" anlamındadır. Ermenice, Kürtçe ve Arapça gibi bölge dillerinde aynı anlamda kullanılır.
19. yüzyılın son yıllarında Til köyünde 37 hane Ermeni ve 61 hane Kürt nüfus yaşadığı belirtilmektedir.[5] 1914 tarihli bir başka kaynağa göre kasabada 52 hanede toplam 500 dolayında Ermeni ve 80 dolayında Çerkes nüfus yaşamakta, Ermenilere ait Meryemana ve Surp Mesrob adında iki kilise ile 36 öğrencisi olan bir ilkokul bulunmakta idi.[6] Günümüzde kasaba nüfusunun tamamına yakını Kürtçe konuşmaktadır.
Uzun süre Muş merkez ilçesine bağlı bucak statüsünde kalan Til 1964 yılında Korkut adını aldı. 09.05.1990 tarih ve 3644 Sayılı kanunla ilçe statüsünü kazandı
Malazgirt
(Malazgirt Savaşı) Büyük SelçukluSultanı Sultan Alparslan 1063 yılında hükümdar olduktan sonra kardeşi Melik Yakuti 1064yılında Van Golü çevresindeki havzaya kuvvetleri ile birlikteyerleştirir. Daha sonra 1065–1067 yıllarında da büyük kumandanlarından Afşin Bey'i Anadolu’nun birçok şehirlerine sefere gönderir. Afşin Bey 1068 de ÖnceTiflis'i arkasından Kars ve Ani'yifetheder. Akıncıların bir kısmını da Trabzon yakınlarına yollayarakoradaki Gürcülerin Müslüman olmalarını sağlar. Bu durum Bizans İmparatorluğunu dehşete sokar. Ve bunun üzerine dünyanın en büyükordularından biriyle Anadolu’dakiyeni başlamış Türk fetihlerini durdurmakve Türkleri ortadan kaldırmak için bir Bizansordusu meydana getirerek sefer hazırlıklarına İstanbul'dan başlanır. Hazırlanan bu orduda Bizanslardan başkaOğuz ve Peçenek Türkleri, Normanlar, F renkler - Almanlar- İskandinav'lar ve daha birçok Milletlerden oluşan paralı askerler vardı. Bizans Ordusu Kayseri yakınlarına geldiğinde Afşin Bey'in İdaresindeki Türk akıncı Kuvvetlerinin başlıca kumandanları Ahmet Sah, Uvakoğiu.Adsız Çavhoğhi. Arslantaş, Türkmen Dilmaşoğlu Mehmet. Sanduk Bey. Artuk BeşGevherayin, Tarakoğlu. Mansur ve Yakuti Bey'ler bulunuyordu.
Varto
Varto adının Urartulardan geldiği binmektedir. Bu daİlçenin Urartular döneminden bu yana var olduğunu göstermektedir. Varto zaman, zaman işgallere uğramıştır. En son kurtuluş savaşı ile birlikte Varto İlçesi Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisine alınmıştır. İlçe köklü bir geçmişe sahip İlçeye 1840 yılından itibaren Kaymakam ataması yapıldığı tarihi kaynaklardan anlaşılmaktadır. Buda 1840 yılından itibaren Varto ilçesinin ilçe statüsünde olduğunu ispatlamaktadır.
